миний гоёл

Нуруу нь намхан ч сэтгэл нь  цагаахан ээжээрээ би гоёдог

Нэгэн цагт дэлхийг эзэгнэж явсан Монголоороо би гоёдог

Үзэл бодолдоо тууштай манлай вангаар би гоёдог

Үүрд жаргахын бэлгэдэлтэй соёмбо, сүлдээрээ би гоёдог

        Хамаг Монголыг нэгтгэсэн хаан Чингисээр би гоёдог

        Хан төрийг удирдаж байсан хатан Мандухайгаар би гоёдог

        Хэцүү цагт шантраагүй хатуужилт ардаараа би гоёдог

       Хүн чанараа гээгээгүй хүмүүнлэг Монголчуудаараа  би гоёдог

    

бие даалт

Монгол улсын их сургууль

Монгол хэл соёлын сургууль

Дармагийн Батбаяр : Бүтээхүйн зүй тогтол ба сайхныг бүтээхүйн нууц

Энэхүү ном нь зохиогчийн хөдөлмөрийг харуулсан бүтээл болох нь

                                                                Бүтээл туурвих орчин

Нисэх орон зай байхгүй бол шувуу хичнээн ч далавчтай байгаад нисч чадахгүйтэй адил бүтээл туурвих орчин байхгүй бол хичнээнч авъяастай байгаад бүтээн туурвиж чадахгүй .Бүтэээн туурвих орчин бол уран бүтээлийг бүрэлдүүлж гүйцээн төгсг
өх нэг чухал нөхцөл.Чухамхүү ийм орчин байсан учраас дэлхийн урлаг , ураг зохиолын үнэт эрдэнэс болсон суут бүтээлүүд бий болсон хэрэг юм.энэхүү Бүтээн туурвих орчин бол тансаг орд шилтгээн бус урц хонгил агуй овоохой ч бус.Чухамхүү ийм орчин байсан учраас дэлхийн урлаг , ураг зохиолын үнэт эрдэнэс болсон суут бүтээлүүд бий болсон хэрэг юм.энэхүү Бүтээн туурвих орчин бол тансаг орд шилтгээн бус урц хонгил агуй овоохой ч бус.Энэ бол тийм хэмээн тодорхойлогдошгүй ер бусын өвөрмөц нууц орчин.Тухайлбал: Онеро дө Бальзак өөрийнхөө цонхыг чимээ шуугийн оруулахгүйн тулд битүүлэн хаагаад , хаалгаа түгжин , лааны гэрэлд халаад өмсөн бичдэг байжээ.Ингэж бүтээл туурвихыг ихэнхи уран бүтээлчид эрхэмлэдэг байсан байна.Зарим зураачид гудамж талбайд сууж бодит үйл явдлыг зурж байх нь олонтаа харагддаг . Гэхдээ энэ нь уран бүтээл туурвих бус уран бүтээлдээ хэрэглэгдэх баримт материал цуглуулж буй хэрэг .Байгаль дээр өсөж үржиж буй ургамал амьтан бүгд  далд ургадаг үүнээс үзвэл бүтээл туурвих орчин нь эхийн умай , газрын хөрс ,дэлхийн хэвлий юм.

Амрагтаа

        Архи тамхинд аминчилж би дурладаггүй

        Алт мөнгөнд алалцаж  би  шунадаггүй

        Алдар нэрийн хойноос аргацааж би зууралдаггүй

        Ариухан хайрын дээжийг амрагтаа амсуулахыг би хүсдэг

Алтан ембүү, алаг торгонд би хоргоддоггүй

Аюул учруулах сонголтоос ч би зайлсхийдэггүй

Архиран дайрах араатнаас ч би эмээдэггүй

Амраг чамаасаа хагацахаас би айдаг.

        

Эрх чөлөө

Тарвага тааваараа идээшилж байвал тэр эрх чөлөө

Тахь таалалаараа давхиж байвал тэр эрх чөлөө

Такси бариад түгжрэлгүй явж байвал тэр эрх чөлөө

Тамхигүй орчинд би байж л байвал тэр миний эрх чөлөө.

Эх орондоо өчих өчил

Хасбаатарын цэрэг шиг хүчирхэг байж чадахгүй ч

Хатанбаатарын  сэлэм шиг үнэнч байж чадна би

Чингис богдын цэрэг шиг эрэлхэг байж чадахгүй ч

Чингүүнжавын үхэл шиг үнэнч байж чадна би

       

            

нохой үнэг болсонд хэн буруутай бэ

 “Хэрэв намайг хэвлэлгүй засгийн газар, засгийн газаргүй хэвлэлийн аль нэгийг сонго гэвэл би эргэлзэж тээнэгэлзэлгүй засгийн газаргүй хэвлэлийг сонгох болно”. Хэвлэлийн эрх чөлөөг хүндэтгэсэн үгсээс надад хамгийн их таалагддаг нь АНУ-ын ерөнхийлөгч асан Томас Жефферсоны хэлсэн дээрх үг. Дусал бэхээр засгийг унагаах хүчтэй хийгээд эх сурвалжаа амиараа ч хамгаалах зоригтой, эцэс сүүлд нь энэ хэний төлөө байв гэхэд гагцхүү ард олны үг хэлэх , үнэнийг мэдэх индэр нь байхын тулд дарамт шахалтын давалгаан дунд босогч байдаг дөрөв дэх засаглалд эрх чөлөө ямар ч баялагаас эрхэм гэдэгтэй худал хуурмагаас өөр хэн ч, юу ч санал зөрөхгүй биз ээ. Гагцхүү тэр л үнэт зүйлийг нь эзэрхийлэх аваас ардчилсан шударга засаглалын өнгө төрх сааралтаж, хүн ард бид хоёр нүдээ хэн нэгний хүсэл зорилгын хүлээсээр боолгуулах болно. Ардчилал булшлагдахаас гадна бидний оюун санаа булшлагдах болно. Наполеон агуу удирдагч байсан уу. Тийм. Ганц сонин 100 мянган цэрэгтэй армиас илүү гай тарьж чаддаг хэмээн тэр итгэж, зөвхөн эрх чөлөөт хэвлэлийн өмнө өвдөг чичирдэг байсан тэр үеэс, олон нийтийн хэвлэлийн эцэг Ж.Пулитцер <<Publicity>> буюу <Ил тод байдал> зарчмаа тунхаглаж, энгийн түмний хүсэл мөрөөдлийн төлөө дээдсийн хүрээнийхнийг халз тулаанд дуудсан тийм цаг мөчөөс хэвлэл мэдээлэл хэнээс ч, юунаас ч илүү хүчтэй, зоригтой байсаар ирсэн.

Чөлөөт хэвлэл захиалгатай болох нь ардчилалыг булшилдаг

“Хэвлэлийн эрх чөлөө бол мөнхийн сонор сэрэмж бөгөөд тэрбээр манай төр засгийг сахин хамгаалах эцэс төгсгөлгүй үүрэг хариуцлага мөн” хэмээн нэрт сэтгэгч Томас Жефферсон хэлсэн байдаг. Энэ нь ч санаандгүй хэлсэн зүйл бус гэдгийг  өнөөгийн нийгмийн бодит байдал хэлээд өгдөг.Хэвлэл мэдээлэл эрх чөлөөтэй байна гэдэг нь тухайн улс орны авилга хээл хахууль ,хууль бус бүхийл зүйлсийг тогтоон барих цорын ганц гүүр нь болж байдаг зүйл юм.Үүний тодорхой жишээ бол Дани улс  бөгөөд хэдий жижигхэн хэмжээний газар нутагтай ч түүндээ баймааргүй ихээр хэвлэлийнхээ эрх чөлөөг хөгжүүлж чадсан явдал нь тус улсын хамгийн том ололт юм. Тиймээс ч Дани улс дэлхийн хамгийн авилгагүй улсын тоог тэргүүлэх болсон биз .Транс пэренси Төрийн бус байгууллагаас 2006оны 11сарын 06 нд гаргасан судалгаанаас үзэхэд Монгол улс авилгын хэмжээгээрээ 163 орноос 99-т жагсаж байна. Энэ бол  манай оронд хэвлэлийн эрх чөлөө суллагдаагүй боогдмол байгаагийн илрэл юм.Өнөөгийн монгол хүмүүсийн ахуй амьдралаас хүртэл авилгын хэлбэрийг маш ихээр харж болно.Тухайлвал: Хууль бусаар хулгайн замаар мод оруулж буй хүмүүс хил гаалийн ажилтанд хахууль өгөх , сургуулиа төгсөөд ажилд орохын тулд захирал дээд албан тушаалын хүмүүстээ гарыг нь цайлгах зорилгоор заавал ямар нэгэн юм өгөх гэх мэт..... нэрлэж дуусашгүй олныг дурдаж болно. Хэрэв энэ байдал манай оронд үргэлжилсээр байвал Монгол улс 99-т бус 163-т ч жагсаж болох юм.Энэ бүхнийг зогсоож Монгол улсыг Дани улстай энэ зэрэгцэх хэмжээнд хүргэж чадах цорын ганц арга зам нь хэвлэл мэдээлэл эрх чөлөөтэй байх явдал мөн хэмээн дахин дурдахад илүүдэхгүй биз .

Тамхи таныг бас намайг...

Эрдэм номын уурхай болсон их,дээд сургуулиуд маань одоо уурын зуух болчихсон юм шигээ.сургуулийн буланд байрлах цонх,оо-ын өрөө гэх газрууд гэр хорооллын утаа ингэтлээ тархаа юу гэмээр утаанд хучигдаж,бие засахаар ороод гарах хэн нэгний нүднээс нулимс урсгаж хоолойг нь хорсгоно.Энэ бүх утааг үүсгээд байгаа хүмүүс нь сургуульд суралцдаг оюутан залуус тэр дундаа охид ихэнхи хувийг эзэлж байна гэвэл хэн хүнийг гайхшруулж алмайралд оруулах биз,тэгвэл энэ бол бодит үнэн юм.нарийхан цагаан хуруундаа тамхи хавчуулж хааяа нэг хүчтэй сорсноо хариу үлээн гаргах охидыг хараад юунд ингэтлээ тамхинд орсон юм болоо гэж гайхмаар,хэдий тамхи татах татахгүйн тэдний өөрийн асуудал ч гэлээ хоёрдагч гэр нь болсон сургуульдаа тамхи татаж утаанд умбуулах хэрэг тэдэнд баймааргүйсэн.дашрамд дурдахад тамхины утаа татаж буй эзнээ бус харин хажууханд нь байгаа хэн нэгнийг илүү хордуулдаг гэдгийг хэлэхэд илүүдэхгүй биз.тэдэнд гэж хэлэхэд тамхи татахаа больдоггүй юмаа гэхэд  төрөлх сургуульдаа татахгүй байгаарай гэж хүсэх байна.

Цуурхай гавлын дуулал

Гэм зэмгүй 37000 хүний амийг авч одсон хэлмэгдүүлэлт хэмээх хар сүүдэр монголчууд биднийг дайрч өнгөрөөд даруй 78 жилийн нүүрийг үзэж байгаа билээ.Өнөөдөр Бид тэрхүү хар сүүдэрт өртөж  алтан амиа алдсан буурал өвгөдийнхөө гэгээн дурсгалыг хүндэтгэхээр хэлмэгдэгсдийн хөшөөний  урд ирээд байна. Нуруугаар хүйт дааж , элэг эмтрэм гашуудлын аяар   энэхүү хүндэтгэлийн үйл ажиллагааны  нээлт  эхэлж. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж , УИХ-ын дэд дарга Энхболд ,Ерөнхий сайд С.Батболд нар хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлж  нар зөв тойров. Энгэртээ зураг тэвэрсэн хөгшид  тэдний хойноос цувран дагах нь  яг л оршуулгын ажил болж байгаа мэт сэтгэгдлийг өөрийн эрхгүй төрүүлнэ.Хэсэг хөгшид зул асааж цагаан сүүнийхээ дээжийг өргөж байсан бол зарим нь хадаг барин мөргөж байлаа.  Үүний дараагаар тэнд цугласан хүмүүс  хэлмэгдэгсдийн музейг үзэж сонирхохоор явлаа.Музейд  ороход хэний ч айдасыг төрүүлэм бас сонирхол татам зүйлс олон байсны нэг нь хомроголд өртөж буудуулсан лам нарын гавлын яс байсан юм.Хэлмэгдэгсдийн амьд ахуйдаа хэрэглэж байсан эдлэл хэрэглэл , хоригдож байсан шоронгийн хаалга, тамга тэмдэг байснаас гадна тэдний эхнэр, хүүхэд ээж аавдаа бичиж байсан захидал хүртэл байв.Эдгээр хүмүүсийн ямар ажил хийдэг байсан , ямар шалтгаанаар цаазлуулсан, алдар гавъяа ,хэний хэн болохыг нь зургийн доор байрлах товч намтараас нь харж  болохоор байлаа.Иинхүү музейгээс биднийг гарахад  тэдгээр  цуурхай гавалнуудын бид нар  гэмгүй улс шүү дээ яагаад биднийг  цаазалсан юм бэ гэх бүдэг дуу цуурайтан сонсогдлоо.

увс аймаг

hadnaas urgasan mod uws aimag

zaant had uws aimag bukhmurun sum

лам хад увс аймаг бөхмөрөн сум

hun chuluun hushuu

argal

bulag shand

zaantiin huwuu

монгол наадам

Хувьтай төрсөн Монгол түмний минь

Хувьсгалыг тохиолдуулж хийдэг баяр

Улс Монгол үүсэн хөгжиснийг

Угтаж хийдэг улсын минь баяр

           Идэр хүчтэнгүүд нь ноцолдож

           Их хүлгүүд нь хурдалж

           Тавьсан сум нь онодог

            Та биднийг баясгагч наадам аа

Халх , дөрвөд, хотон, баядын

Хамгаас дуртай үндэсний баяр

Хамаг Монголын тулгуур төр  байгуулагдсаныг

Хамтатгаж хийдэг түүхт баяр

             Хаан Чингисийн үеэс үүсэлтэй

             Хатан Мандухайн төрөөс хөгжилтэй

             Дээдэс өвгөдөөс уламжилж ирсэн

             Дэлхийд ганцхан Монгол наадам  аа